Adam Chętnik

wzór do naśladowania

Adam Chętnik jest jednym z największych autorytetów Kurpiowszczyzny. Dorobek naukowy i spuścizna ukazują go jako człowieka niezwykle pracowitego, utalentowanego w wielu dziedzinach, oddanego sprawom lokalnej społeczności i całego Narodu.

Urodził się 20.12.1885 г. w Nowogrodzie nad Narwią, zmarł 29.05.1967 г.

  • badacz, etnograf;
  • działacz społeczno-oświatowy, propagator kultury narodowej, twórca regionalizmu,- pisarz, poeta, publicysta,
  • współtwórca ruchu ludowego na wsi, wychowawca młodzieży,
  • organizator ,,Teatrów Ludowych”,  współorganizator „Zwiazku Młodzieży Wiejskiej”, współzałożyciel „Junactwa”,
  • działacz polityczny, poseł na Sejm 1922-1927 z ramienia Związku Ludowo-Narodowego, współorganizator plebiscytu na Warmii i Mazurach,
  • organizator wieców narodowych,
  • twórca Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie i Muzeum Ziemi w Łomży,
  • organizator Działu Bursztyn w Warszawie w Muzeum Ziemi i Działu Kurpiowsko-Mazowieckiego w Muzeum Kultur Ludowych w Warszawie – dzisiaj Muzeum Etnograficznego w Warszawie,
  • członek czynny: Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, Komisji Antropologicznej Towarzystwa Naukowego w Warszawie, Towarzystwa Naukowego w Płocku, Towarzystwa Naukowego w  Białymstoku, Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego,
  • Honorowy Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, delegat Rady Ochrony Przyrody,
  • lutnik, muzyk
  • twórca i reżyser zespołu pieśni i tańca
  • wielki patriota, wierny chrześcijanin

ODZNACZENIA:

  • Krzyż  Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, 1923г.,
  • Złoty Krzyż Zasługi, 1923 г.,
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski za zasługi dla muzealnictwa regionalnego, 1966г.,
  • Złota Odznaka „Za Opiekę nad Zabytkami”, 1966 г.,
  • Medal ,,Rodła” (pośmiertnie), 1986г.,
  • Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej (pośmiertnie), 2025 г.

Organizacje, które noszą imię Adama Chętnika to:

  • Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe, 
  • Szkoła Podstawowa w Nowogrodzie, 
  • Zespół Szkół Zawodowych w Ostrołęce, 
  • Publiczna Szkoła Podstawowa w Jednorożcu,
  • Hufiec Nadnarwiański ZHP w Łomży, 
  • Fundacja Adama Chętnika prowadzona przez prawnuczkę Katarzynę Chętnik
  • Ulice imienia Adama Chętnika znajdziemy m.in. w Nowogrodzie,
  • Białymstoku, Łysych i Ostrołęce.

Stan archiwaliów Adama Chętnika.

Istnieje kilka biografii Adama Chętnika m.in. Krzysztofa Brauna, Elżbiety Zielińskiej i wiele innych. Dokumentują one dorobek Chętnika na około 500, w tym prac zwartych od 100- 120 poz. Pozostałe to artykuły, wystąpienia, reportaże zawarte w wielu wydawnictwach specjalistycznych, regionalnych, ogólnopolskich m.in. Drużyna, Gość Puszczański, Goniec Pogranicza, Ziemia, Płomyk, Lirnik i wiele innych.

Sam Chętnik w 1964 r. podsumowuje swój dorobek w pracach zwartych na poziomie 234 poz.  Od kilku lat prowadzone przez wnuka Jacka Chętnika
kwerendy, również z pomocą specjalistów badaczy i znawców tematyki wskazują na poziom pozycji ponad 900 ! w tym około 270 zwartych.
Znaczna część pozostaje w rękopisach. W dorobku Chętnika można wyodrębnić wiele działów tematycznych jak; etnografię, historię, bursztyniarstwo, muzealnictwo, literaturę ( wiersze, widowiska, pieśni ). Olbrzymia, nieznana szerzej część
niepodległościowa to walka o polskość Warmii i Mazur, okupacja niemiecka, tworzenie junactwa polskiego, działalność polityczna -sejmowa, organizacja ruchu młodzieży wiejskiej, walka o kulturę polską itd…

Zofia Chętnik

z domu Klukowska

Pierwsza żona Adama Chetnika. Ślub odbył się w 1914 r w Warszawie. Współzałożycielka i współfundatorka Muzeum – Skansenu.
Pochodziła z rodziny ziemiańskiej spod Grodna, majątku Balla Kownacka Ojciec lekarz leczył m.in. Elizę Orzeszkową, zwany Judymem z
przyczyny darmowego leczenia biednych. Matka wykształcona szlachcianka zarządzała majątkiem. Wśród przodków m.in. Arnold – lekarz
nadworny króla St. Augusta. Rodzina zaprzyjaźniona z księciem Kleofasem Ogińskim. Rodzina głęboko patriotyczna , uczestnicy powstań, innych zdarzeń narodowych. Tego ducha wyniosła z domu Zofia.

Poznała Adama Chętnika w Warszawie podczas studiów w Towarzystwie Kursów Naukowych. Uzdolniona literatka i malarka – zrezygnowała z
własnych celów wspierając męża w Jego poczynaniach, współtworząc Jego dorobek .Wyprzedała swój posag na finansowanie stworzenia,
potrzeb i egzystencji Skansenu. Przez kilkanaście lat pełniła bezpłatnie funkcje kustosza Muzeum. Współredaktorka wielu prac A. Chętnika, redaktor Jego tekstów, wspomagająca jego pracą i wielkim poświęceniem i zaangażowaniem . W trakcie nieobecności męża – wyjazdy, praca niepodległościowa, ukrywanie się z powodu wyroków śmierci nałożonych przez okupanta itp./ samodzielnie ponosiła trudy życia i realizowała idee męża. Nauczycielka języków obcych. Członek Narodowych Sit Zbrojnych, współpracowała z ruchem partyzanckim, prowadziła tajne nauczanie.
Wielka Patriotka.
Zmarła w 1950 roku po pracowitym, skromnym życiu. Spoczywa na starym cmentarzu w Łomży razem z dziećmi Teresą i Jerzym Chętnik.

Jadwiga Chętnik

z domu Nowicka

Druga żona Adama Chętnika. Ślub odbył się w 1955 roku.
Wspierała męża w pracy naukowej przygotowana do tego wykształceniem i doświadczeniem w pracy muzealnika. Jako oddana krajowi Polka
rozumiana poświęcenie i zaangażowanie męża wspierając Go całkowitym swoim oddaniem w realizacji narodowych celów. Po śmierci Adama Chętnika w 1967 roku kontynuowała Jego prace , realizowała niespełnione zamierzenia.
Zaangażowana była w Jego dzieła tj. Skansen i Muzeum w Łomży, w prace na rzecz kultury kurpiowskiej stając się jej kolejnym symbolem.
Wtopiona życiem i uczuciem w Region Kurpiowski realizowała wiele samodzielnych inicjatyw z wielkim oddaniem i skromnością. Wielki
propagator dorobku Adama Chętnika. Zmarła w 1995 roku. Spoczywa na cmentarzu w Nowogrodzie.
Kustosz i kierownik Muzeów .

opracował: wnuk Jacek Chętnik